Mutlu Seneler (4)

Julyen takvim Roma’nın emperyal takvimidir. Roma tarihi ise biraz da Hıristiyanlığın ve kilisenin tarihidir. Roma’nın “resmen” Hristiyanlaşması Roma’nın takvimine de tesir edecektir.

Kilise, 4. asırdan itibaren Jülyen takvimi kendine mal eder. Takvimde yer alan pagan Roma törenlerini Hristiyanlığın anma günleri ve yortuları ile değiştirir: Hz. İsa’nın doğumu, ölümü, göğe yükselişi, yeniden dirilişi, melek ve aziz yortuları, haftalık ibadet günü yeni takvimin içine itinayla yerleştirilir.

272 – 337 seneleri arasında yaşayan I.Konstantin Roma’nın reformcu imparatorudur. Başşehri Roma’dan İstanbul’a nakletmesi ve imparatorluk dinini Hristiyanlık olarak kabul etmesi reformist kişiliğini gösterir. I.Konstantin Hristiyanlığı sadece devlet dini olarak belirlemekle kalmaz, aynı zamanda onun hem özüne hem de biçimine dönük kuralların belirlenmesinde etkin ve başat bir rol oynar.

I. Konstantin şehirlerde Pazar günü çalışmayı yasaklar 321 senesinde. Bu Roma’nın Hristiyanlıktan önceki dini, güneş dini Sol Invictus’un istirahat günüdür. I.Konstantin Sol Invictus ile Hristiyanlık arasında uzlaşma sağlayacak bu düzenlemeyle, toplumun yeni dine geçişini kolaylaştırmayı amaçlar.

Noel ve Paskalya tarihleri de itinayla Julyen takvime yerleştirilir. Dini anma ve tören günleri tarım faaliyetlerinin en az olduğu zamanlara denk getirilir. Katolik Kilisesi’nin başlıca anma ve tören günleri şöyledir:

6 Ekim	Hasat Bayramı
1 Kasım	Azizler Yortusu	Bilinen ve bilinmeyen tüm azizlerin anıldığı gün
11 Kasım	Aziz Martin Günü
27 Kasım'dan itibaren 40 gün	Advent	Hz.İsa’nın doğumunun beklendiği 40 günlük dönem
6 Aralık	Aziz Nikola Günü
8 Aralık	Meryem Ana Günü	Hz. Meryem'in doğum günü
24-25 Aralık	Noel Yortusu	Hz. İsa'nın doğumgünü. Pagan gelenekte Mitra'nın 21 Aralık'taki doğum gününden türetilmiştir.
26 Aralık	Aziz Stefan Günü	İlk Hristiyan şehidin anılması
Noelden sonraki ilk Pazar	Kutsal Aile Yortusu	Hz. Meryem, Hz.İsa ve Hz.Yusuf'un anılması.
6 Ocak	Epifani	Bebek Hz.İsa’ya üç müneccimin ziyareti. Hz.İsa’nın ilk Tanrısal mucizesini gösterdiği tarih. Şeria Nehri’nde yıkanması.
2 Şubat	Hz.İsa'nın mabede girişi
14 Şubat	Aziz Valentine Günü	Zeus ile Hera'nın evlenme tarihi önce hristiyanlaştırıldı, daha sonra Sevgililer günü olarak kapitalistleştirildi.
17 Mart	Aziz Patrick Günü	İrlanda'da katolikler tarafından kutlanır.
24 Mart	Palmiye Pazarı
Mart - Nisan	Kutsal Cuma	Paskalya’dan önceki son Cuma. Hz İsa’nın çarmıha gerildiği gün. Büyük Perhiz’in son günü.
Mart - Nisan	Kutsal Cumartesi	Paskalya'dan önceki son Cumartesi.
Mart - Nisan	Paskalya	Pazar günü.
Mayıs - Haziran	Küçük Paskalya	Paskalya'dan 50 gün sonra kutlanır. İsa'nın ölüp tekrar dirilerek göğe yükselişinden sonra Kutsal Ruh'un Havarilerin üzerine çöktüğü gün.
15 Ağustos	Meryem Ana'nın göğe yükselmesi	Hz. Meryem'in bedenen ve ruhen cennete alınması

Roma’nın pagan din adamlarının elinden almaya, imparatorluğun politikaları için bir araç olarak kullanmaya çalışarak geliştirdiği Julien takvim, bir süre sonra Roma’nın elinden çıkar ve kalıcı olarak Kilise’nin eline geçer. Zamanın bilimsel olarak ölçeklere ayrıldığı Julien takvim giderek Hıristiyan sembollerle dolu bir aygıta dönüşür.

***

Malûm Hz. İsa, İsrailoğullarındandır. İsrailoğulları Hz.Musa’nın liderliğinde Mısır’dan çıkışlarını her sene Pesah (Fısıh) Bayramı olarak kutlar. Kitab-ı Mukaddes’te anlatılanlar göre Yahudiler Mısır’da esirdir. Allah, Mısırlılar ve Firavun’a 9 bela vermiş ama Firavun yine de akıllanmamıştır. Onuncu bela ise insan ve hayvanlardan her ailenin en büyük çocuklarının aynı anda ölmesi olacaktır. Tüm Yahudiler buna mani olmak için birer kuzu kesip, kanıyla kapılarını işaretler. Bunların üzerine Firavun, Yahudileri Mısır’ı terk etmeleri konusunda serbest bırakır. Yahudiler ise ekmek hamurlarının mayalanmasını dahi beklemeden Mısır’ı terk eder.

Bu olay Yahudi inancı ve kimliği içiin en önemli hatıralardan biridir. Pesah bir bayram olarak her sene kutlanırken, ardından gelen 7 gün de “Mayasız Ekmek Bayramı” olarak kutlanır.

Hz. İsa da “son akşam yemeği”ni yediği gece talebeleriyle beraber Pesah’ı kutlamaktaydı. Çünkü Yahudilikte Pesah hep beraber yenen bir akşam yemeği ile anılır. Hristiyan inancına göre Hz. İsa o yemekten sonra tutuklanır, o yemekten sonra Romalılar tarafından yargılanır. Yine Hristiyan inancına göre Sabat arefesinde bir Cuma günü çarmıha gerilir ve sonra gömülür. İki gün sonra Pazar günü evvela mezarının boş olduğu farkedilir.  Daha sonra talebelerine mucizevî bir şekilde görünür ve onları vazifelendirir. Hristiyanlıkta bu yeniden doğuşun gerçekleştiği Pazar gününe Paskalya denir.

İnciller Hz. İsa’nın Pesah’ta yani hamursuz bayramında öldüğünü yazar. Hristiyan dünya onun ölümünü ve dolayısıyla yeniden doğuşunu standart olarak anabilmek ister. Hristiyanlar’a göre Hz.İsa ilkbaharın başlangıcını izleyen ilk dolunay günü, bir Cuma günü öldürülmüştür. Öyleyse dolunaydan sonraki ilk Cuma ölüm, Pazar ise dirilme yani Paskalya günü olmalıdır.

Peki buna ne zaman ve kim karar vermiştir? İznik’te toplanan meşhur konsül 325 senesinde alır bu kararı diğer bir çok kurucu kararla birlikte. Konsül Paskalya’nın 21 Mart’taki ilkbahar başlangıcını izleyen dolunaydan sonraki ilk Pazar günü kutlanmasına karar verir. Paskalya asırlarca bu tarihte kutlanacaktır.

***

16. asra gelindiğinde, Papa XIII. Gregorius döneminde Katolik Kilisesi sıkıntı içindedir. Katolik kilisenin bin yıllık mutlak iktidarını paylaşmak isteyenlerin sayısı, onun iktidarını kabul etmek istemeyenlerin sayısı artmaktadır. Reform hareketleri Kilise’nin itibarını adamakıllı azaltmıştır. Coğrafi keşifler yeni dünyaların kapılarını açar. Tarım toplumu bir ticaret toplumu haline dönüşmektedir. Tüccarlar için vakit nakittir. Kilisenin zamanı duyuran çanlarına ilaveten saat kuleleri ve saatler girmeye başlar toplumların hayatına.  Kilise sarsılmaya başlayan dünyevî iktidarını teçhiz etme kaygısındadır. Dertler büyüktür… 

Bütün bunlar yetmezmiş gibi Julyen takvimin bir seneyi 365 gün 6 saat (365,25 gün) kabul etmiş olması da giderek sorun yaratmaya başlar. Çünkü aslında bir güneş yılı 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniyedir (365.24219 gün). Senelik 11 dakika 14 saniyelik bu sapmadan dolayı Paskalya, İznik konsülünün belirlediği ilkbahar başlangıcından giderek uzaklaşmaktadır. Yaklaşık her 130 senede bir günlük sapma meydana gelir. 

16. asra gelindiğinde güneş yılı ile Jülyen takvim arasında (11 dakika 14 saniye) * 1300 sene = 243,4 saatlik, yani yaklaşık 10 günlük bir fark ortaya çıkmıştır. Paskalya Mart ayının başına doğru on gün kadar kaymıştır. Oysa Hz. İsa Pesah’ta ölmüştü ve Paskalya ilkbaharın başlangıcını izleyen ilk dolunay günü kutlanmalıydı.

Komisyonlar toplar Katolik Kilisesi, tartışmalar yapılır. Papa XIII. Gregorius başkanlığında bir çözüm bulunur 1582’de. Bulunan çözüm radikaldir: Jülyen takvimden 10 gün atılır. 4 Ekim, Perşembe gününü takip eden gün 15 Ekim, Cuma olarak belirlenir. Yeni yılın başlangıcı Hz.İsa’nın sünnet edildiğine inanılan gün olan 1 Ocak’a alınır.

Esasen Gregoryen takvimin yaptığı değişiklik teknik olarak Julyen takvimin yıl hesabındaki sapmasını gidermekten ibarettir. Gregoryen takvim de Julyen takvim gibi 365 günden oluşur ve dört yılda bir 366 çeker.