Mutlu Seneler (3)

Her coğrafya, her topluluk kendi ihtiyaçlarına göre kendi takvimini oluştururken, önce İran merkezli Ahameniş İmparatorluğu’nun fetihleri, daha sonra İskender’in on sene kadar süren seferleri hemen her şeyi olduğu gibi farklı coğrafyaların zaman ve takvim yaklaşımlarını da birbiriyle harmanlar. Tıpkı Ahameniş İmparatorluğu gibi farklı medeniyet alanlarını, ancak daha uzun süre idare eden Roma İmparatorluğu da farklı coğrafyalar ve medeniyetler arasında daha fazla alışveriş gerçekleşmesini ve bu alışverişin daha sistematik bir hâl almasını sağlar.

Romalılar, iktidarı elinde bulundurmanın, zamanı elinde tutabilmeyi gerektirdiğinin farkındadır. İngiltere’den İran’a kadar uzanan imparatorluk coğrafyasında günlük faaliyetlerin ahenk içinde olabilmesi, denetim altında tutulabilmesi, insanların ekonomik, sosyal, siyasal ve dinî paydalarda birleştirilebilmesi, yönetilebilmesi, ancak herkesin benimsediği ortak bir zaman düzenleme aracı ile mümkün olabilecektir.

Romalı yazarlar, takvimlerinin ilk olarak MÖ.8. asırda Roma’nın kurucusu Romulus tarafından geliştirildiğini iddia eder. On aydan ve 304 günden oluşan şemsî bir takvimdir bu. İlginç bir şekilde senenin kış aylarına denk gelen, ekonomik hayatta pek bir hükmü olmayan 61 günlük bölümü takvimde de yer almamaktadır. Romulus takviminde sene Mart ayıyla başlar. Ay isimleri tanrılardan veya ayların takvimdeki sıralarından esinlenilerek konulmuştur.

Roma takvimindeki ay isimlerine ve Latince sayılara bir göz atalım:

No	Latince Sayı	Ay İsmi	Açıklama
1	Una	Martius	Savaş tanrısı Mars'a ithafen
2	Duo	Aprilis	Etrüsk tanrıçasına ithafen
3	Tres	Maius	Tanrıça Maia'ya ithafen
4	Quattuor	Junius	Tanrıça Juno'ya ithafen
5	Quinque	Quintilis
6	Sex	Sextilis
7	Septem	September
8	Octo	October
9	Novem	November
10	Decem	December

MÖ 713 senesinde Roma kralı Numa Pompilius, Romulus’un takvimini gözden geçirir. Seneyi kamerî esaslara göre yeniden belirler ve takvime eksik olan iki ayı da ilave eder. Yeni kamerî sene 355 gün olacaktır. Numa Pompilius, on birinci ayı kapıların, geçitlerin, başlangıç ve bitişlerin tanrısı, Tanrı Janus’a adayarak ismini Januarius olarak belirler. Yılın son ayını ise Roma’da arınma / saflaşma festivali olarak kutlanan Februa Festivali’nden esinlenilerek Februarius olarak isimlendirir. Mevsimlerin aynı tarihlere denk gelmesi için her iki senede bir on ikinci ayın sonuna Marcedonius adıyla on üçüncü bir ay ilave edilir.

Karmaşık takvim hesaplarını ihmal edelim. Ancak Roma’nın 355 gün ve 13 aydan oluşan takvimi giderek ihtiyaçları karşılamaktan uzaklaşır. Hasat vaktine denk gelmesi gereken Hasat Bayramı, hasattan çok önceleri kutlanır hale gelir mesela. MÖ 46 senesinde Mısır’ı ziyaret eden Julius Caeser, İskenderiyeli gök bilimcilerden istifade ederek daha gelişmiş bir güneş takvimi hazırlatmaya karar verir. Aşina olduğumuz 365 gün 6 saatlik şemsî sene ölçümüne dayanarak, 365 günlük güneş yılı ve dört senede bir artık yıl hesabına dayanan bir takvim meydana getirilir. Jullien (Julyen) Takvimi olarak anılır bu takvim. Takvimdeki quintilis ayı (beşinci ay), Julius Caeser’ın şerefine Julius, sextilis ayı (altıncı ay) ise onun halefi Augustus’un şerefine Augustus olarak değiştirilir.

No	Latince Sayı	Ay İsmi	Açıklama
1	Una	Martius	Savaş tanrısı Mars'a ithafen (Juno ve Jüpiter’in oğlu)
2	Duo	Aprilis	Etrüsk tanrıçasına ithafen veya Latince aperire fiilinden
3	Tres	Maius	Hermes’in annesi tanrıça Maia'ya ithafen
4	Quattuor	Junius	Tanrıça Juno'ya ithafen (Jüpiter’in karısı)
5	Quinque	Julius
6	Sex	Augustus
7	Septem	September
8	Octo	October
9	Novem	November
10	Decem	December
11	Undecim	Januarius	Tanrı Janus'a ithafen
12	Duodecim	Februarius	Februa Festivali'nden esinlenerek

Daha sonraları üzerinde yapılacak olan ufak değişikliklere rağmen Julyen takvimi 1582 senesine kadar, bir zamanlar Roma İmparatorluğu’nun hüküm sürdüğü geniş coğrafyada kullanılacaktır.

***    ***    ***



Janus, bir yüzü o yana, bir yüzü bu yana bakan iki yüzlü Roma tanrısıdır. Bu tanrının resmine Roma paralarında raslanır. Janus'a ait olan bu resimde yüzlerden biri kentten içeri girenlere, öteki ise kentten çıkanlara bakar. Böylece kent güvenlik içinde yaşamasını sürdürür. Batı dillerinde Ocak ayını anlatan January, Janvier, Januar gibi sözcükler Janus'tan gelir. Bunun nedeni ocak ayının bir yönüyle geçen yıla, bir başka yönüyle de gelecek yıla bakmasıdır.
(Fotoğraf: Vatikan'da sergilenen, Roma döneminden kalma bir Janus büstü)



 


 
 

Mars Roma mitolojisindeki savaş tanrısıdır. Juno ile ya Jüpiter ya da sihirli bir çiçeğin oğludur. Başlarda Romalı bereket ve bitki tanrısı, çiftlik hayvanlarının, ekin alanlarının koruyucusuyken daha sonraları savaşla özdeşleştirilmiştir; sonunda Yunan mitolojisindeki Ares’in Roma mitolojisindeki dengi olmuştur. Mars, Roma’nın kurucusu Romulus’un efsanevi babasıydı ve bu nedenle Romalılar atalarının Mars olduğuna inanırdı.
(Fotoğraf: Gaziantep Müzesi'ndeki Mars heykeli)






Roma mitolojisinde Maia Maiestas olarak anılan tanrıça, Romalılar tarafından bahar tanrıçası olarak tanımlanır. Diğer isimleri Fauna ve Bona Dea'dır. Atlas ve Pleione'nin yedi kızından en büyüğüdür ve söylenenlere göre en güzelidir. Aynı zamanda utangaçtır, Cyllene Dağı'ndaki bir mağarada yalnız başına yaşar. Koruyucu gücü sadece kadınlar üzerinde etkilidir. Erkekleri kapsamaz.







 Juno, Roma mitolojisinde baş tanrı Jüpiterin karısı ve tanrıların kraliçesidir. En önemli Roma tanrılarından Mars'ın da annesidir. Aile ve doğum başta olmak üzere birçok alanda tezahürü ve ilgisi bulunan, eski ve güçlü bir tanrıçaydı. Yunan mitolojisindeki Hera'nın Roma mitolojisindeki dengidir. Tıpkı Hera gibi onun da kutsal ve sembolik hayvanı tavus kuşudur ve yine Hera gibi başında taç ile tasvir edilirdi.  Aynı Jüpiter gibi şimşek gönderebilir. Roma tarihi boyunca çeşitli dönemlerdeki olaylar Juno'ya atfeledilir veya çeşitli olaylarda yer aldığı iddia edilirdi. Juno yaratıcı gücü ve hayatı, gençliği sembolize eder, doğum ile ilişkilidir. Ayrıca Jüpiter ve Minerva ile birlikte "Capitol Üçlemesi"ni oluştururdu.