Mutlu Seneler (2)

İnsanoğluna ayın hareketlerini gözlemlemek güneşin hareketlerini gözlemlemekten daha kolay gelmiştir. Yaklaşık 29 gün içinde tamamlanan bir çevrim söz konusudur ve ayın şekli her gün değişmektedir. Güneşin hareketleri ise bilhassa tarım toplumları tarafından daha çok dikkate alınır ve takip edilmesi nisbeten daha zordur.

Zamanla kamerî takvim (Ayın hareketlerini esas alarak düzenlenen takvim) kullanan bazı medeniyetlerin, dinî anmalarını şemsî mevsimlere denk getirme mecburiyeti kamerî ve şemsî takvimler arasında bir uyum geliştirme ihtiyacını ortaya çıkarır. Bu ihtiyaç özellikle Yahudi toplumunda baş göstermiş ve onları bir çözüm yolu bulmaya iter. Yahudiler ayları kamerî, yılları şemsî takvim esaslarına göre hesaplayacak bir çözüm geliştirmiştir.

Kutsal kitapları tarihle başlar Yahudilerin. Tarih takvimi gerektirir. İbranî takvimine göre zaman yaratılıştan bir sene evvel MÖ.3761’e denk gelen bir senede başlar. Eski Ahid’in Yaradılış (Genesis) bölümü Adem’in ve onun soyunun hikayesini anlatırken kimin ne kadar yaşadığını anlatır:

1 Adem soyunun öyküsü: Tanrı insanı yarattığında onu kendine benzer kıldı.
2 Onları erkek ve dişi olarak yarattı ve kutsadı. Yaratıldıkları gün onlara "İnsan" adını verdi.
3 Adem yüz otuz yaşındayken kendi suretinde, kendisine benzer bir oğlu oldu. Ona Şit adını verdi.
4 Şit'in doğumundan sonra Adem sekiz yüz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
5 Adem toplam dokuz yüz otuz yıl yaşadıktan sonra öldü.
6 Şit yüz beş yaşındayken oğlu Enoş doğdu.
7 Enoş'un doğumundan sonra Şit sekiz yüz yedi yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
8 Şit toplam dokuz yüz on iki yıl yaşadıktan sonra öldü.
   (…)
30 Nuh'un doğumundan sonra Lemek beş yüz doksan beş yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.
31 Lemek toplam yedi yüz yetmiş yedi yıl yaşadıktan sonra öldü.
32 Nuh beş yüz yıl yaşadıktan sonra Sam, Ham ve Yafet adlı oğulları doğdu.

Yine Tevrat’a göre Yahudiler Mısır’da Firavun’un onları köle olarak, oldukça ağır işlerde çalıştırmasından rahatsızdır. Hz. Musa’nın liderliğinde bir ilkbahar günü, arpalar başağa durduğu vakit Mısır’dan telaşla, aceleyle çıkarlar. Yolluk olarak hazırladıkları ekmeklerin mayalanmasını bekleyecek kadar vakitleri yoktur. Yanlarına aldıkları mayasız hamurları pişirerek ekmek elde ederler.

Yahudiler, Mısır’dan ve esaretten kaçışın hatırasını muhafaza eder, her sene Pesah (Hamursuz) Bayramı’nda bu olay hatırlanır. Yedi gün boyunca o sıkıntı günlerinde yedikleri ekmekten, mayasız ekmekten yerler. Yahudiler Pesah’ta mayalı hiçbir ürün tüketmedikleri gibi, arpa, buğday, yulaf, çavdar ve kusmini (bir başka buğday çeşidi) evlerinden uzaklaştırırlar.

İbranî takviminin ilk ayı Nisan’dır. Bir İbranî rivayeti Nisan’ın kâinatın yaratıldığı ay olduğunu söyler. Tevrat Pesah’ın takvimdeki birinci aya, yani Nisan’a denk geldiğini bildirir. (Kitab-ı Mukaddes » Eski Ahid » Yasa'nın Tekrarı » Bölüm 16 / 34; Çölde Sayım » Bölüm 28 / 36; Mısırdan Çıkış » Bölüm 12 / 40)

İbranî takvimi kamerî bir takvimdi. Bu durumda Pesah’ın kutlanışı her sene 11 gün erkene gelmekte ve Hamursuz Bayramı giderek ilkbahar’dan kışa, kıştan sonbahar’a doğru kaymaktaydı. Oysa Mısır’dan bir ilkbahar günü, arpalar başağa durduğu vakit çıkılmış idi. Pesah’ı bir kış veya sonbahar günü anmak münasip olmayacaktı.

MS.4. asra gelindiğinde hem geleneksel kamerî takvimin kullanılacağı hem de Pesah’ın ilkbahara, tıpkı Mısır’dan çıkıldığı gibi arpaların başağa döndüğü zamana denk geleceği bir çözüm üretir Yahudiler. Bu çözüm sürgüne gittikleri Babil’de karşılaştıkları uygulamanın bir benzeridir. 19 senede yedi defa, takvimdeki on iki aya on üçüncü bir ay ilave ederler.

Babil ve İbranî takvimleri senenin 13 ayını aşağıdaki gibi sıralar:

No	Babil Takvimi	Gün Sayısı	İbranî Takvimi	Gün Sayısı
1	Nisannu	30	Nisan	30
2	Aiyaru	29	İyar	29
3	Simannu	30	Sivan	30
4	Duuzu	29	Tamuz	29
5	Abu	30	Av	30
6	Ululu	29	İlul	29
7	Tashritu	30	Tişri	30
8	Arakhsamna	29	Heşvan	30
9	Kislimu	30	Kislev	29 veya 30 gün
10	Tebetu	29	Tevet	29
11	Sabatu	30	Şevat	30
12	Addaru	29	Adar Alef	29
13	Addaru II	Artık ay - 30 gün	Adar Bet	Artık ay - 30

 Nisan, Tamuz, İlul ve Şevat aylarının isimlerini not edip, devam edelim.

İbranî takviminde “Artık Ay” olan Adar Bet (Adar II, Adar Şani, VeAdar) her 19 senede 7 kere takvime ilave edilir. Her 19 senenin 12'si 12 aydan oluşurken, 7 sene Adar Bet ile beraber 13 aydan meydana gelir. Bunlar 3., 6., 8., 11., 14., 17. ve 19. senelerdir. Böylece hem geleneksel kamerî İbranî takvimi kullanılmış, hem de Pesah’ın arpaların başağa durduğu vakte denk getirilmesi sağlanmış olunur.