Hong Kong (1) - Önce Mutlu Yıllar...
Etrafta çok sayıda Çin kağıt kesme sanatının en güzel örneklerine, popüler yeni yıl desenlerine, kırmızı ve pembe fenerler ile Çin düğümlerine rastladık. Maalesef artık çoğu el yapımı değil. Yol kenarları, binaların içi ve dışı ve parklar çiçeklerle süsüydü. Kurumuş ağaçlar rengarenk yapay yapraklar ve çiçeklerle süslenmeye çalışıldı.
Geçen hafta Hong Kong’ta 2.5 gün geçirmek kısmet oldu. Bu 2.5 günün çoğu iş, birazı alışveriş ile geçse de kültüre ve hayata dair yazacak o kadar çok şey çarptı ki gözüme… Ama Hong Kong ile ilgili ilk yazımız bugünlerde kutlanan “Lunar New Year” (Kamerî Yeni Yıl) veya Batı’da anıldığı şekliyle “Çin Yılbaşısı” ile ilgili olsun…
Çinliler, 1912 yılında uluslararası takvim standardını kabul etse de ay takvimine göre belirlenen geleneksel yılbaşı, tıpkı bizim Hicrî takvime göre belirlenen Kurban ve Ramazan bayramlarımız gibi önemini hep korumuş.
Çin yeni yılı, geleneksel Bahar Bayramı’nın içindeki en önemli bölüm sayılıyor. Bahar Bayramı ise ay takvimine göre 12. ayın 23. gününde başlayarak yeni yılın ilk ayının 15. günü kutlanan Yuan Şiao Bayramına (Fener Bayramı) kadar yaklaşık üç hafta sürüyor. "Lunar New Year” (Kamerî Yeni Yıl) ise daima yılın ilk ayının ilk günü başlıyor. Yeni yılın ilk günü -yine tıpkı bizim Ramazan ve Bayram günlerimizin gibi- ayın hareketlerine bağlı olduğu için Batılıların güneş takviminde her sene başka bir güne denk geliyor.
Hong Kong’ta yeni yıl kutlamaları ve tatili 3 gün sürüyor. Bu sene 18 – 20 Şubat arasına denk gelecek. 11 – 13 Şubat’ı Hong Kong’ta geçirdim, atmosfer tıpkı Noel öncesini yaşayan bir Batı şehri gibiydi. Renkli, ışıltılı, enerji dolu, ticarî olarak canlı…
***
Çin yeni yılı geleneksel olarak elde edilen hasadı kutlama ve gelecek sene için daha fazla bereket için niyaz etme zamanı iken, asırlar geçtikçe daha ziyade Ay takvimine göre Yeni Yıla “hoş geldin” denen bir genel kutlamaya dönüşmüş.
Günümüzde Çin için -Batı’nın Noel’i gibi- en önemli tatil dönemi haline gelmiş. İnsanlar tatilin önemli bir bölümünü "yeniden birleşme" denilen geleneksel aile ziyaretleri ile geçiriyor. Ailece tıka basa yemekler yeniyor. Kötü şansı uzaklaştırdığına inanılan adetler tekrarlanıyor… Mutlaka hediyeleşiliyor. Öyle ki Çin’de Bahar Bayramı döneminde yapılan alışverişin, tüm sene boyunca gerçekleşen alışverişin 1/3’ü kadar olduğu söyleniyor.
Hediye verme bayramın vazgeçilmez bir parçası dedik. Hediyeler yeni yılın ilk veya ikinci günü verilir. Geleneksel olarak hediyeler şeker veya Lai-see formunda yapılır. Lai-see içinde değişik miktarlarda paralar olan küçük, şirin kırmızı zarflar veya paketlerdir. Lai-see’lerin alınması ve verilmesi eskiden çok sıkı kurallara bağlıymış. Ama günümüzde bu kurallar oldukça gevşemiş. Büyükler çocuklara, patronlar çalışanlarına, evliler bekarlara kırmızı zarflar içinde yeni yıl şans paraları veriyormuş.
Hatta Çin’de devlet memurlarına Lai-see’lşer içinde rüşvet verilirmiş!!!
***
Yeni yıl öncesi Hong Kong nüfusunun %95’ini oluşturan Çinliler mutluluğun ve iyi şansın rengi kırmızı ile yeni yılı karşılıyorlar. Eski dönemlerde kapı ve pencereler kırmızıya boyanırken, Hong Kong gibi modern şehirler kırmızı aksesuarlar ile süslenerek kötü ruhlar uzaklaştırılıyor.
***
Bahar Festivali olarak da bilinen ana festivalle ilgili anlatılan efsanelerin en yaygını Nian adındaki büyük bir canavarla ilgili olanı. Nian(年), Mandarin Çincesi’nde Yıl anlamına gelirmiş. Efsaneye göre:Kamerî yeni yılın arifesinde, dev gibi bir ağzı olan ve insanları yutan Nian, yine insanları yakalayıp yutacaktır. Tüm insanlar korku içindedir. Derken yaşlı bir bilge ortaya çıkar ve canavarı boyunduruğu altına almayı teklif eder.
Ve yaşlı adam Nian’a meydan okur: “Senin çok şey yapabilecek kudrette olduğunu duydum. İnsanlar yerine, insanlara saldıran rakiplerini, rakip hayvanları alsan ve yutsan? .Bunun üzerine Nian düzenli olarak insanlar için tehlikeli olan diğer yırtıcı hayvanları yutmaya başlar.
Daha sonra yaşlı bilge tanrısallığını açığa vurur. Evcilleşen Nian’ı uzaklara gönderirken, yaşlı bilge insanlara kırmızı kağıttan süsleri pencerelerinin ve kapılarını üstüne koymalarını, açık renkte fenerler, meşaleler ve havaî fişeklerle yeni yılı karşılamalarını ister. Nian kırmızıdan, açık renklerden ve gürültüden korktuğu için, bunlar onun geri dönmesine engel olacaktır. Böylece Nian gittiği ve diğer yırtıcı hayvanlar da korkutulduğu için insanlar barış içinde yaşamaya başlarlar.
***
Evlere de asılırmış ama biz daha ziyade işyerlerinin kapılarına ve süs ağaçlarına iyi dilek ve mutluluk belirten kısa şiirler asıldığını gördük. En sık rastlanılan simgelerden biri fu(福) figürü. Şans ve iyi talihi sembolize eden “fu” ile ilgili şöyle bir diyalog geçermiş yeni yıl zamanı: Fu kapıya veya ağaca ters asılırmış. Misafiriniz fu’nun ters asıldığını görünce "fu dao le" dermiş, yani “fu'yu ters asmışsın”. Fakat “dao” kelimesi aynı zamanda “varmak, gelmek” kelimesiyle sesteş olduğu için "fu dao le", “şans geldi” manasına da gelirmiş. Böylece yeni yılı şanslı geçirirmişsiniz J
***
Hong Kong’ta çok sayıda yerde şakayık çiçeğine ve şakayık şeklindeki süslemelere rastladık. Çin kültüründe sembolik anlamları ve efsaneleri olan şakayıklar (Poeny) güle benzer heybetleri ile şehri süslüyordu. Şakayığın hayırlı kısmetin ve aşkın sembolü olduğu söyleniyor. 
Hatta bir efsaneye göre Çin tarihinin en güzel kadını olan Yang Kuei Fei, Tang İmparatoru Hsüan-Tsung’un karısıdır (8. asır civarı). Karısı imparatora, imparator da karısına çok düşkündür. İmparator Hsuan-Tsung eşine olan sevgisi ve hürmetinden Yang Kuei Fei’in yatağının başucunu şakayık ile doldurur. Ve ne yazık ki, karısının aşkıyla büyülenen imparator, devlet işlerini ihmal eder… Ne yazık ki sonu hüsran olur... ***
Yandaki resimde görülen "Servet tanrısı" figürleri şehrin bir çok yerini süslüyor. Tanrımızın elindeki sarı şey ise "yuan bao" (元宝) olarak anılıyor. "Yuan boa" "gerçek hazine" manasına geliyor ve altın külçesini temsil ediyor. Yuan boa'lar ilk olarak yaklaşık 2.200 sene evvel Han Hanedanı döneminde görülmüş. Gümüş veya altından yapılırmış.
"Yuan boa" kelimesinin ilk kısmı olan yuan (元) sesi ile, "servetin kaynağı" manasına gelen "cai yuan" (财源) kelimesindeki "yuan" sesi çok benzer oldukları için Çinliler yeni yıl kutlamalarında uğur getirediğine inandıkları bu sembolü kullanmayı tercih ederlermiş.***
Yandaki resimde görülen silindirik kırmızı süsler ise Hong Kong'ta karşılaştığımız en yaygın süslemeler oldu. Bu kırmızı çatapatların kötü ruhları uzaklaştırdığına ve yeni yıl için barış ve zenginlik getireceğine inanılıyor. Sanırım bu çatapatlar bambu dallarından yapılıyor. ***
Dekoratif küçük mandalina ağaçları şehrin her yerinde. Genellikle iş merkezlerinin girişlerini ve koridorlarını süslüyor. Uzaktan bakınca yeşil mandalina yaptrakları arasında altın gibi parlayan mandalinaların hayır ve uğur getireceğine inanılıyor.Mandalina yeni yıl yemeklerinin de "olmazsa olmaz"larından. Mandalina ağaçlarının etrafı başka çiçeklerle süslenirken, mandalina dallarına bereket getirdiğine inanılan eski çin paraları ve küçük kartlar asılıyor. Yeşil ve turuncunun getirdiği renklilik, kırmızı süslerin arasında kendine has bir hava katıyor.
Çin yeni yılında gezmeye giden çocukların her biri iki ellerine bu küçük mandalinaları alıp, daha büyük çocuklara "xing nian kuai le!” (新年快乐!) "mutlu seneler" diyerek mandalinaları vermesi adetmiş.
İki eldeki iki mandalinin iki kat uğur getireceğine inanılırmış.
Mandalinin uğur getireceğine inanılmasının bir başka sebebi, mandalinin ju (橘) sesinin şans ve uğur kelimesini ji (吉) sesine benzemesiymiş.***
Tatil günlerinde Hong Kong’ta bazı büyük mağazalar 17 – 18 Şubat’ta kapalı olmakla beraber, büyük alışveriş merkezlerinin ve restoranların çoğu açık kalır. Küçük dükkanlar ise üç gün boyunca ve hatta muhtemelen daha uzun bir süre boyunca kapalı kalır.
Eğer Çin’e seyahat edecek olursanız “Pekin ve diğer büyük şehirlerin dışında ülkenin 18 – 24 Şubat tarihleri arasında tatilde olduğu” ikazı ile karşılaşabilir, bu durumda tüm ihtiyaçlarınızı kaldığınız otelde karşılamak durumunda kalabilirsiniz. Hong Kong daha ziyade bir iş merkezi olduğu için Çin’e göre mağazaların kapanması durumu ve seyahat zorlukları ile burada daha seyrek karşılaşılır.
***
Her sene ana festival başlangıcı Ay Yeni Yılı’nın arifesinde yapılır. Bu sene 17 Şubat Cumartesi gününe denk geliyor. Ülke halkı yeni yıla doğru, bilhassa arife günü çiçek pazarlarına uğrayıp evlerine çiçek seçmeyi adet edinmiş. Çinlilere göre çiçekler yeniden doğuşun, başarının, bereketli bir yılın sembolü. Özellikle de tomurcuk halindeki çiçeğin yeni yılda açması güzel bir yılın işaretiymiş. Çiçeklerle donatılmış yuvayı iyi bir başlangıç olarak görüyorlar. Sadece kendileri için değil yakınları için de çiçek alıyorlar. Hong Kong’un en büyük çiçek pazarı “Causeway Körfezi’nde Victoria Park’ta yer alıyor. Yeni yıl öncesinde pazarda güzel buketler arayan aileler izlenmeye değer. Hong Kong’ta yeni yıl öncesinde sebze, meyve ve çiçek fiyatlarının yükselmesi olağanmış. Manavlar ve çiçekçiler bu dönemde iyi iş yaparmış. En güzel meyveler sepetlere doldurulup, kurdelelerle süslenirmiş. Çünkü yeni yılda anne-baba evini ziyaret ederken bir sepet meyve götürmek adetmiş.
Aileler arife gününün akşamı “Nianyefan” veya “Tuan Yuan Fan(团圆饭) adı verilen yeniden bir araya gelme ziyafeti için toplanırmış. Vücut ve ruh açısından tam bir arınış sağlaması bakımından Nianyefan, et kullanılmadan balık ve tavuk ağırlıklı menüyle hazırlanırmış. Bereketli yiyeceklerle hazırlanan sofranın aileye ve arkadaşlara mutluluk ve refah getirileceğine inanılırmış. Bereket getireceğine inanılan, yeni yılın olmazsa olmazı yiyeceklerini şöyle sıralayabiliriz: Balık, istridye, tavuk, marul, yeşil sebzeler, soya filizi, mandalina, etli hamur, şehriye,siyah yosun, pirinç, fıstık, karpuz ve çekirdekleri, kabak çekirdeği, şeker…
Çinlilerin inanışlarına göre yeni yıla uğurlu girmek isteyenler, bu yılbaşı sofralarda baş köşeyi deniz mahsulleri koymalı. Deniz mahsullerinin de her birinin kendine göre taşıdığı anlamlar var. Çin inanışlarına göre eğer yılbaşında karides yerseniz, seneniz canlı ve mutlu geçer, kurutulmuş istiridye yerseniz (ho xi) dileğiniz gerçekleşir, çiğ balık yersenizşansınız döner ve hayatınıza bereket gelir, eğer üstüne bir de Fai-hai yerseniz (Melek saçı diye anılan saç tellerini andıran bir yosun türü) yeni sene boyunca bolluk içinde yüzersiniz. Tüm bu deniz ürünlerinin yanında bir de Çin mantısı yediniz mi (dumplings), tüm iyi dilekleriniz aile fertlerine de yansır.
***
Çin’de 56 değişik milletin yaşadığı ve her birinin değişik kutlamalarla yeni yılı karşıladığı söyleniyor. Ama genelde yeni yılın ilk ve ikinci günlerinde aileler tapınakları ziyaret eder ve ilahî güce saygılarını sunar. Gelecek senenin şans getirmesi için dua ederler. Hong Kong’ta iki tapınak gece boyunca da açık kalır: Che Kung (Tai Wai KCR) ve Sik Sik Yuen Wong Tai Sin (Wong Tai Sin MTR). Tapınakları en çok renkli dekorasyonları, kırmızı fenerlerle süslenmiş duvarları ve ortamı kaplayan buhur kokularıyla görmeye değer.
***
Çin'in geleneksel ay takvimine göre bugün itibarı ile 2006 Köpek Yılından çıkıp, 2007 Domuz Yılına giriyoruz. Çin kültüründe çok önemli yere sahip olan Ay takviminde, 12 burç (ay) bulunuyor.
Takvime kaynaklık eden bir efsaneye göre, Antik Çin'de, imparatorlardan birisi (bir rivayete göre de Buda), yeni yılın gelmesi şerefine büyük bir şenlik düzenler ve bu şenliğe ormandaki tüm hayvanları davet eder.
Ancak bu davete yalnızca 12 hayvan icabet eder ve ilk gelen fare olur. Peşinden öküz, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, koyun, maymun, horoz ve köpek gelirler. En son gelen ise domuzdur. Bunun üzerine imparator da, bu 12 hayvanın ismini Çin takvimindeki her bir yıla dağıtarak onları onurlandırır. Ve böylece Çin'de yılların hayvan adlarıyla anılma geleneği de başlamış olur. Bir başka iddiaya göre ise, 12 burcun seçilmesi ve sıralanması da, hayvanların günlük hareketlerine göre saptandı. Bazı tarihçiler, bunun Çin ulusunun eski yılları kaydetme yöntemi ile azınlık milliyetlerin yılları hayvanlarla adlandırma yönteminin bir kaynaşması olduğunu, bazılarıysa 12 burcun Çin'e Hindistan'dan girdiği görüşünü savunuyor.Buna göre Çin'de M.Ö. 3. yüzyılda bir gün 12 zaman birimiyle ifade edilmeye başlanmış. Gece 23.00-01.00 arası, bir zaman birimi olarak kabul edilmiş. Bu sürenin, farelerin en hareketli olduğu zaman olması nedeniyle fare birinci sırada yer almış.
Çin takvimine göreyse seneler şöyle kümeleniyor:
Fare yılları 1936 1948 1960 1972 1984 1996 2008
Boğa yılları 1937 1949 1961 1973 1985 1997 2009
Kaplan yılları 1938 1950 1962 1974 1986 1998 2010
Tavşan yılları 1939 1951 1963 1975 1987 1999 2011
Ejderha yılları 1940 1952 1964 1976 1988 2000 2012
Yılan yılları 1941 1953 1965 1977 1989 2001 2013
At yılları 1942 1954 1966 1978 1990 2002 2014
Koç yılları 1943 1955 1967 1979 1991 2003 2015
Maymun yılları 1944 1956 1968 1980 1992 2004 2016
Horoz yılları 1945 1957 1969 1981 1993 2005 2017
Köpek yılları 1946 1958 1970 1982 1994 2006 2018
Domuz yılları 1947 1959 1971 1982 1995 2007 2019
***
Evet bu yıl domuz yılı. Malûm, domuz bizim kültürümüzde pis, necis bir hayvan olarak kabul edilir… Çinlilerse, Domuz Yılının bereketli olduğuna, hatta bu yılda yarı emekle tam başarıya ulaşılabileceğine inanıyor. Domuz Yılının zeka ve yeteneğin gelişmesine uygun olduğunu düşünen Çinliler, bu yılda doğanların dürüst, içten, her konuda ciddi ve insan ilişkilerinde başarılı olacağını düşünüyor. Bu arada ben de bir domuz yılında doğmuşum yahû…Bu sene ayrıca 60 yılda bir rastlanan Altın Domuz Yılına girilecekmiş. Çinliler bu yılda doğanların çok zengin olacağına inandığından, 2007 yılında doğumların artması bekleniyor.
***
Domuz yılının bize tesiri ne olur? Yolunuz düşerse Tahtakale’ye ve oyuncakçı dükkanlarına bakın… Oyuncak ve aksesuar olur, domuz figürlü bizi de bulur… ***
Öte yandan küresel etkinin 2006’daki Çin yeni yılına ve Bahar festivaline etkilerini dair iki satır yazarak toparlayalım:
Yeni yıl tatilini yurtdışında geçirenlerin sayısı 2006’da % 10'dan fazla artış gösterdi.
Bu bir haftalık dönemde gönderilen SMS sayısı 100 milyonu aştı.
Genç kuşak, artık yedişer günlük sabit 3 bayram dönemi yerine (1 Mayıs İşçi Bayramı, 1 Ekim Cumhuriyet Bayramı ve Yeni Yıl) esnek tatil tarihleri istediğini belirtti. Ve aşırı kalabalık, artan fiyatlar ve bilet bulamama stresiyle karşılaşmak istemediğini söyledi.
Yapılan bir araştırmada Pekinlilerin %50'sinin yeni yıl ziyaretleri sırasında yeni (ya da en azından temiz) giysiler giymenin gereksiz olduğunu düşündükleri saptandı.
Gazetelerde, yeni yıl kutlamaları sırasında her iki eli tutarak el sıkışmanın artık iyice unutulduğu yazıldı.
Kutlamaların geleneksek içeriğinin kaybolmaması için, diğer yüzlerce kentte olduğu gibi Pekin'de de havai fişek yasağının kaldırıldı.
***
Hepinize iyi dilekler sunarak nihayetlendirelim…
“Gong xi fa cai” (Mandarin Çincesi)
veya
“Kung hay fat choy” (Kantoniz Çincesi)
İşleriniz rast gitsin ! ! !
Yorumlar